Author :
Abstract
Allah ile kul ve insanlar arasında kullanılan rızâ kelimesi, inanç, söz ve davra-nışlarda önemli bir fonskiyona sahiptir. Büyük Türk âlimi Mâtüridî (ö.333/944), bireyin hayatında rızâ’yı psikolojik ve sosyolojik bir kavram ola-rak görür. İnsanın kalp, söz ve davranış olarak bütün eylemlerini rızâ ile yap-ması huzur ve mutluluklara vesile olduğunu söyler. Sağlam ve sağlıklı toplum-sal hayat karşılıklı rızâ ile yaşar. Âile, kadın ve erkeğin karşılıklı rızâsı teme-linde sevgiyle kurulur. Anlaşma, alışveriş, ibadet, sevgi, saygı, güven gibi psi-ko sosyal unsurların arka planında rızâ vardır. Ticârî işlerde karşılıklı rızâ esas olduğundan rızâya dayalı ticaret meşrû kazanç yolu kabul edilir. Rızâ, Al-lah’ın irâde sıfatı açısından da incelenir. Rızâ ile irâdenin aynı mahiyette oldu-ğu, kötü nitelikli fiillerin Allah’ın irâdesinin dışında olduğu düşüncesini eleşti-ren Mâtürîdî, ilâhî irâdenin kulun iyi ve kötü nitelikli tüm fiiline taalluk ettiği-ni, rızânın ise sadece iyiliğe yönelik fiillerde olduğunu, Allah’ın kulun kötü fi-illeri işlemesine râzılığı olmadığını söyler. Allah kulun kötülük yapmasına, kü-für ve inkârı tercih etmesine râzı olmaz. Mutlak adâleti ve hikmeti gereği ku-lun özgür irâdesiyle yaptığı iyi ve kötü bütün fiillerine karşılık verir. İbadet ve kulluğun nihaî gâyesi, Allah’ın rızâsına ermek olduğundan insanların yaptıkla-rı güzel ve hayırlı işler Allah’ın rızâsını kazanmaya vesile olduğu gibi kötülük ve günahlar da O’nun gazâbına sebep olur. Varlıkların birbirlerinden râzı ol-maları huzur ve mutluluğa vesile ahlâkî nitelik ve erdem kabul edilir. Rızâ kavramı, insan eyleminin nasıl ve ne şekilde olması gerektiğini yani Allah’ın istediği, sevdiği ve râzı olduğu kul prototipini anlatır. Bu çalışmada Mâtürîdî’ye göre rızâ kavramının psiko sosyal işlevi incelenmektedir.
Keywords
Abstract
The word consent (rıda), which is used between Allah and the servant and pe-ople, has an important phonecyon in faith, words and behaviors. The great Turkish scholar al-Maturidi (d.333/944) sees assent as a psychological and so-ciological concept in the life of the individual. He says that it is a means of peace and happiness for man to do all his actions with consent as heart, word and behavior. Solid and healthy social life lives by mutual consent. The fa-mily is established by love on the basis of the mutual consent of men and women. There is consent in the background of psycho social elements such as agreement, shopping, worship, love, respect, trust. Consensual trade is consi-dered a legitimate way of earning because mutual consent is essential in com-mercial affairs. Consent is also examined in terms of the title of Allah’s will. Al-Maturidi, who criticizes the idea that consent and will are of the same natu-re and that ill-qualified acts are outside the will of Allah, he says that the divi-ne will is devoted to all acts of good and bad quality of the servant, and that consent is only for acts of good, and that Allah is not willing to commit evil acts of the servant. God does not approve of the bondman doing evil, prefer-ring blasphemy and disbelief. In accordance with his absolute justice and wis-dom, he responds to all the acts of good and evil that the servant does with his free will. Since the ultimate purpose of worship and servitude is to attain the pleasure of Allah, the good deeds of men are the means of gaining the pleasu-re of Allah, and evil deeds and sins cause his wrath. The consent of beings to one another is considered a moral quality and virtue as a means of peace and happiness. The concept of consent describes how and in what way human ac-tion should be, namely the prototype of the servant whom Allah wants, loves and consents to. In this study, the psycho social function of the concept of consent is examined according to al-Maturidi.
Keywords
- Abdülcebbâr, K. (1957). el-Muğni fi Ebvabi’t-Tevhid, tahk. İ.Medkur-T. Hüseyin, Kahire: y.y.
- Abdülcebbâr, K. (1971). el-Muhtasar fi Usuli’d-Din, neşr. M.Ammara, Kahire: Darü’l-Hilal.
- Abdülcebbâr, K.(2013). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, çev. İ.Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Alper, H. (2013). İmanın Psikolojik Yapısı, İstanbul: Rağbet Yayınları.
- Apaydın, H.Y. (2000). “İrade Beyanı”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.22, İstanbul: TDV Yayınları. ss. 387-391.
- Armaner, N. (1967). İnanç ve Hareket Bütünlüğü Bakımından Din Terbiyesi. İstanbul: MEB Yayınları
- Arı, A. (2008). “Rızâ”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.35, İstanbul: TDV Yayınları. ss.57-59.
- Buhari, E.İ. (1981). el-Camiu’s-Sahih, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Cürcânî, A.S. (2007). Kitabü’t-Ta’rifat, Beyrut: Daru’n-Nüfais.
- Düzgün, Ş.A. (2013). “Kur’ân’ın Değer Sistemi ve Kadın Algımız”, Kelâm El Kitabı, ss. 545- 555, Ankara: Grafiker Yayınları.
- Ebû Hanife, İ.A. (1981). el-Fıkhu’l-Ekber, terc. M.Öz, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
- Fârâbî, E.N. (1995a). Kitabu Talhsili’s-Saade, Beyrut: Daru Mektebetü’l-Hilal.
- Fârâbî, E.N. (1995b). Siyasetü’l-Medeniyye, Beyrut: Daru Mektebetü’l-Hilal.
- Gazâlî, E.H. (1974). İhya-u Ulumi’d-Din, çev. A. Serdaroğlu, İstanbul: Bedir Yayınları.
- Isfehani, R. (1992). el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, tahk. S.Adnan Ravâviri, Beyrut: y.y.
- İbn Haldun, E. Z.A. (1998). Mukaddime, çev. S.Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- İzutsu, T. (2013). Kur’an’da Allah ve İnsan, çev. S.Ateş, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.
- Kindî, E.İ. (2002). Risâle fi’l-Akl, çev. M.Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları.
- Krech,D.-Richard S.C. (1980). Sosyal Psikoloji Teori ve Problemler, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Kuşeyrî, E.A. (2013). er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
- Mâtürîdî, E.M. (2005a). Kitabu’t-Tevhid, Ankara: İSAM Yayınları.
- Mâtürîdî, E.M. (2005b). Te’vîlâtü’l-Kur’ân, İstanbul: Mizan Yayınları.
- Muhasibi, H. (2005). er-Riaye, Kalp hayatı, terc. A.Yüce, İstanbul: yy.
- Müslim, E.H. (1981). es-Sahih, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Nesai, E.A. (1981). es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Nesefi, E.M. (2004). Tabsıratü’l-Edille fi Usuli’d-Din, Ankara: DİB Yayınları.
- Oral, O. (2018a). “Mâtüridî’ye Göre Âyetü’l-Kürsi’de Allah Tasavvuru Ve Tevhid Sorunu”, Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 5, sy. 16, ss. 291-314.
- Oral, O. (2018b). Mâtürîdî’nin Hikmet Anlayışı, Mauritius: LAP LAMBERT Academic Puplishing.
- Oral, O. (2019). “Nübüvvet Bağlamında Mâtürîdî’nin Deizm Eleştirisi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 6, sy. 43, ss. 200-222.
- Önlüer, S. (2008). Kalp Alemi Kalbin Salih Amelleri, İstanbul: Semerkand Yayınları.
- Pazarlı, O. (1982). Din Psikolojisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Râzî, F. (1968). Kitabu’n-Nefs ve’r-Ruh ve Şerhu Kavahuma, tahk. M. Sağir Hasen el-Ma’sumi, İslamabad: Matbaau Mahedi’l-Ebhasi’l-İslamiyye.
- Râzî, F. (1981). Mefatihu’l-Gayb, Beyrut: Darü’l-Fikr.
- Reis, B. (2017). “Tasavvuf Klasiklerinde Rızâ Kavramı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c.10, sy. 53, ss. 891-913.
- Sâbûnî, N. (1995). el-Bidâyetü fi Usuli’d-Din, tahk. B.Topaloğlu, Ankara: DİB Yayınları.
- Sâbûnî, N. (2014). el-Kifâye fi’l-Hidaye, tahk. M.Aruçi, Beyrut: Daru İbn Hazm.
- Tatcı, M. (1990). Yunus Emre Dîvanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Tirmizi, E.İ.M. (1981). es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Tarhan, N. (2004). Mutluluk Psikolojisi, İstanbul: Timaş Yayınları.
- Tarhan, N. (2014). Duyguların Psikolojisi, İstanbul: Timaş Yayınları.
- Topaloğlu, B.-Çelebi, İ. (2010). Kelam Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İSAM Yayınları.
- Uludağ, S. (1999). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yayınları.
- Yapıcı, A. (2007). Ruh Sağlığı ve Din, Adana: Karahan Yayınları.
- Yeprem, M.S. (1984). İrade Hürriyeti ve İmam Mâtürîdî, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
- Yesevi, H.A. (1991). Divân-ı Hikmet, Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Zemahşeri, E.K. (2017). el-Keşşâf An Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fi Vucûhi’t- Te’vîl. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
