Author :
Abstract
Yusufeli ve çevresinin eskiçağı ile ilgili en eski veriler Tunç Çağına yöneliktir. Bu verilerden ilki yol yapımı esnasında bulunan bakır baltalar, ikincisi ise bir mağarada ele geçen tunçtan yapılmış baltalardır. Eski Tunç Çağına ait olduğu düşünülen bu buluntular bölgenin Kafkasya ile sürdürülen ticari ve kültürel ilişkilerini göstermesi açısından önemlidir. Bölge MÖ. 15. yüzyılın (M.Ö. II. binin ortası) sonlarından itibaren, Hayaşa krallığının sınırları içerisine dâhil edilir. Bayburt’tan Artvin’in doğusuna kadar uzanan Hayaşa krallığı, kuzeydoğu Anadolu’nun tarihi için önemlidir. Hitit kayıtlarında isimlerine rastlanmalarının sonucu olarak bölgenin tarih çağlarının başlamasına yol açmışlardır. Çalışma alanı MÖ. I. binde ise Asur kaynaklarına göre Daiaeni, Urartu kaynaklarına göre ise Diauehi olarak isimlendirilen bir beyliğin hâkimiyetindedir. Bu çalışma bölgenin eskiçağ tarihi ile ilgili eksikleri giderebilmek ve bölge tarihine yeni veriler ekleyebilmek için ele alınmıştır.
Keywords
Abstract
The oldest information about Yusufeli and its surroundings are related to the Bronze Age. The first of these data is the copper axes found during road construction and the second is bronze axes recovered in a cave. Old bronze ages, stated that based on the existence of tight trade and cultural relations the Caucasus. This area from the end of the 15th century (middle of the 2nd millennium BC.), it was included within the boundaries of the Haiasa kingdom. The Haiasa kingdom, which extended from Bayburt to the east of Artvin, was important for the history of northeastern Anatolia. As a result of their names in the Hittite records, they have led to the beginning of the region's historical ages. Study area in the 1st millennium at BC. a principality named Daiaeni, according to Assyrian sources and Diauehi, according to Urartian sources, whose borders reach as far as the Coruh Basin, dominates the region. This paper has taken into consideration in order to eliminate deficiencies related to the ancient history of the region and to add new data to the region’s history.
Keywords
- Adontz, N. (1946), Histoire d’Armenie, Paris.
- Atalay, İ. (1992), Türkiye Coğrafyası, İzmir.
- Atalay et al (1985), İ.Atalay-Ö.Tetik-M.Yılmaz, Kuzeydoğu Anadolu’nun Ekosistemleri, Ormancılık Araştırmaları Enstitüsü Yayınları Teknik Bülten Seri No: 141, Ankara.
- Aytekin O. (1999), “Artvin-Yusufeli’nde Prehistorik Bir Mağara ve Runik Yazıtı”, Tarih ve Medeniyet, Sayı 61, 70–72.
- Belli, O. (1982), "Urartular”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I, 139-208.
- Birmingham, J. M. (1961), “The Overland Route Accors Anatolia in the Eight and Seventh Centuries, B.C.” AS XI, 185–195.
- Bryer-Winfield, (1985), The Byzantine Monument and Topography of the Pontos I, Washington.
- Ceylan, A. (2001), Sarıkamış, Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Erzurum.
- Çetin, K. (1998), Erzurum’un XIX Yüzyıl Tarihi Coğrafyası (Erzurum Merkez, Ova ve Pasin-i Ulya) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Çilingiroğlu, A. (1994), Urartu ve Kuzey Suriye, Siyasal ve Kültürel İlişkiler, Bornova-İzmir.
- Dinçol, A. M. (1982), "Hititler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I, 18-120.
- Durmuş, İ. (1993), İskitler (Sakalar), Ankara.
- Durmuş, İ. (1997), “Anadolu’da Kimmerler ve İskitler”, Belleten LXI /231, 273-286.
- Diakonoff, M. – Kashkai, S.M, (1981), Geographical Names According to Urartian Texts, Wiesbaden.
- Erinç, S. (1953), Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul.
- Forbes R.J. (1950), Metallurgy in Antiquity, Leiden.
- Garstang, J. - Gurney, O.R. (1959), The Geography of The Hittite Empire, London.
- Goetze, A. (1957), Kulturgeschichte Kleinasiens, München.
- Goetze, A. (1967), Die Annalen des Mursilis, Dramstadt.
- Gürsoy, C. (1974), “Türkiye’nin Tabii Yolları”, Türk Coğrafya Dergisi 26, 24-30.
- Güterbock, H.G. (1956), “The Deeds of Suppiluliuma as Told by his Son, Mursili II”, JCS X, 41-68, 75-98, 107-130.
- Işık, A. (2001), Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, Ankara.
- İzbırak, R. (1984), Türkiye, İstanbul.
- Herodotos, Herodotos Tarihi, Çev. M. Ökmen, İstanbul, 1991.
- Kırzıoğlu, M.F. (1979), Osmanlının Kafkas Ellerini Fethi, Ankara.
- Kırzıoğlu, M.F. (1992), Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, Ankara.
- Kırzıoğlu, M.F. (1984), “Selçuklu Fetihlerinden (1064–1071) Önce Doğu Anadolu Türk Boy ve Oymaklarından Kalma Dağ ve Su Adları” Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11– 13 Eylül 1984) Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Dairesi Yayınları: 60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 17, Ankara, 75–95.
- Koday, Z. (1999), “Çoruh Vadisinde Zeytin Alanları”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 34, İstanbul.
- Koşay, H.Z. (1964), “Pulur ve Güzelova (Erzurum Araştırmaları)” Atatürk Konferansları I, Ankara, 91-94.
- Koşay, H.Z. (1984), Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi, Ankara.
- Koşay, H.Z. – Turfan, K. (1959), “Erzurum-Karaz Kazısı Raporu”, Belleten 23/91, Ankara, 349-413,
- Koşay, H.Z. – Vary, H. (1964), Pulur Kazısı, 1960 Mevsimi Çalışmaları Raporu, Ankara.
- Kökten, İ.K. (1953), “1952 Yılında Yaptığım Tarih Öncesi Araştırmaları Hakkında”, DTCFD 11/2-4.
- Köroğlu, K. (2000), “Urartu Krallığı’nın Kuzey Yayılımı ve Qulha Ülkesinin Tarihi Coğrafyası”, Belleten LXIV /241, 717-748.
- Köse, A. (1991), İspir ve Çevresinin Bölgesel Coğrafya Etüdü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- König 1955-1957 F.W. König, Handbuch der Chaldischen Inschriften, Graz,
- Ksenophon, Anabasis (Onbinlerin Dönüşü), Çev. T.Gökçol, İstanbul, 1998.
- Melikishvili, G.A. (1960), Urartskie Klioobraznyne Nadpisi, Moskova.
- Payne, M.R. (1995), Urartu Yazılı Belgeler Kataloğu, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi),
- Pehlivan, M. (1984), En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Pehlivan, M. (1991a), Hayaşa (M.Ö. XV-XIII. Yüzyıllarda Kuzeydoğu Anadolu), Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 121, Erzurum.
- Pehlivan, M. (1991b), Daya(e)ni/Diau(e)hi, (Uruatri-Nairi Konfederasyonları Döneminden Urartu’nun Yıkılışına Kadar), Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 124, Erzurum.
- Pehlivan, M. (1994), “Başlangıçtan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Bayburt ve Yöresi” Türk Tarihinde ve Kültüründe Bayburt Sempozyumu (23–25 Mayıs 1988), Ankara, 327-345.
- Piotrovskii, B.B. (1966), Piotrovskii, IL Regno Dı Van Urartu, Roma.
- Salvini, M. (1967), Nairi e Ur (u) artri, Contributo Alla Storia Della Formazione Del Regno Dı Urartu, Roma.
- San, O. (2000), “Urartu Siyasal Tarihinde Diauehi Krallığı”, OLBA III, Mersin, 19-28.
- Sever, R. (2005), Çoruh Havzası Enerji Yatırım Projeleri ve Çevresel Etkileri, Konya.
- Sevin, V. (1979), Urartu Krallığının Tarihsel ve Kültürel Gelişimi, İstanbul.
- Sinclair, T.A. (1989) II, Sinclair, Eastern Turkey: An Arhitectural and Archaeological Survey, Volume 2, London.
- Slattery, D.J.G. (1987), "Urartu and the Black Sea Colonies: An Economic Perspective”, Al- Rafidan VIII, 1-30.
- Tahran, M.T. (1978), M.Ö. XIII. Yüzyılda
ve Konfederasyonları, İstanbul. - Tarkan, M.T. (1973), Orta ve Aşağı Çoruh Havzası, Ankara.
- Tıraş, M. (1994), Bölgesel Coğrafya Açısından Bir Araştırma, Yusufeli ve Yakın Çevresinin Coğrafi Etüdü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Tozlu, S. (1997), Trabzon-Erzurum-Bayezid Yolu (1850-1900), Atatürk Üniversitesi Sosyal
- Umar, B. (2000), Karadeniz Kappadokia’sı (Pontos), Bir Tarihsel Coğrafya Araştırması,
- Von Schuler, E. (1965), Von Schuler, Die Kaškäer, Ein Beitrag Zur Ethnographie des Alten Klein Asien, Berlin.
- Wilson, J.V.K. (1962), "The Kurbail Statue of Shalmaneser III”, Iraq XXIV-2, 90-115.
- Yücel, T. (1987), Türkiye Coğrafyası, Ankara. Ek-1
