Author :
Abstract
Hz. Peygamber döneminde başlayan ve Hz. Ömer dönemiyle birlikte hız kesmeden devam eden fetih hareketleri neticesinde İslam toprakları geniş sınırlara ulaşmış ve bunun sonucunda İslam dini, başta Türkler olmak üzere İranlılar, Kuzey Afrikalılar, Endülüs’teki Berberiler ve Mısır’da yaşayan Kıptiler tarafından kabul görmüştür. İslamiyet’in geniş coğrafyalara yayılması sonrası gayri Araplarla aynı coğrafya üzerinde yaşamak istemeyen Araplar, İslamiyet’i kabul ettikleri halde onları toplum içerisinde soyutlayabilmek için Mevali politikasını uygulamıştır. Araplar, Mevalileri, savaşlarda köleleştirilenlerin sahipleri tarafından serbest bırakılanlar ile “mevali'l-muvalat”,“mevali'l-İslam”,“mevali'l-ahd” ve “mevali't-tibaa” olarak da ifade edilen savaş esiri olmaksızın İslamiyet’i kabul edenler olmak üzere iki gruba ayırmışlardır. Arapların Mevali anlayışı sadece gayri Araplarla sınırlı olmamış aksine Arap oldukları halde çöllerde yaşayan Bedeviler ile herhangi bir kabileye mensup olmayan kişi veya kişiler de toplum tarafından ayıplanmışlardır. Araplar, Mevali anlayışını o kadar ileri boyutlara taşımışlardır ki bir Arabın Türk veya İranlı kişilerin arkasından namaz kılmasına, onlarla gezmesine veya evlenmesine izin vermemişlerdir. Yine künye kullanmak Araplarda asaleti simgelediği için Mevalilerin kullanmalarına izin verilmemiştir. Bu sebepten Mevaliler, künye yerine alay ve tahkir içeren lakaplarla anılmışlardır. Emeviler döneminde daha belirgin hal alan Mevali anlayışı, Abbasi döneminde de Türkler dışında başta İranlılar olmak üzere gayri Araplara uygulanmaya devam etmiştir.
Keywords
Abstract
Beginning during the Prophet Mohammed period and as a result of the conquest movements that continued unabated with the Omar period, the Islamic lands reached wide limits and as a result, the religion of Islam was accepted by the Iranians, especially the Turks, the North Africans, the Berbers in Andalusia and the Coptic people living in Egypt. Arabs, who did not want to live on the same geography as the non-Arabs after the spread of Islam to wide geographies, applied the Mevali policy to isolate them in society even though they accepted Islam. Arabs, those who were freed by the owners of those who were enslaved in the wars, the Mevali people, also called "mevali'l-muvalat", "mevali'l-Islam", "mevali'l-ahd" and "mevali't-tibaa" who were divided into two groups, those who accepted Islam. The understanding of the Mevali of the Arabs was not only limited to the non-Arabs, but on the contrary, the Bedouins living in the deserts, although they were Arabs, and the person or persons who did not belong to any tribe were also condemned by the society. The Arabs carried the understanding of Mevali to such an advanced level that they did not allow an Arab to pray, travel or marry with Turkish or Iranian people. Again, since the use of imprint symbolizes the nobility in the Arabs, the Mevalis were not allowed to use them. For this reason, the Mevali people were referred to with nicknames containing taunts and assaults instead of imprint. The concept of Mevali, which became more prominent during the Umayyad period, continued to be applied to non-Arabs, especially Iranians, apart from the Turks in the Abbasid period.
Keywords
- Ebu Davud, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshâk Es-Sicistânî El-Ezdî, Şerhu Süneni İbn Davud, C. III,(Neş. Muhammed Abdulaziz el-Halidi), Beyrut, Daru’l Kutubu el-İlmiye, 1416/1996.
- İbn Mace, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid El-Gazveni, Sünen, C. I, (Neş. Muhammed Fuad Abdulbaki), Kahire, Daru’l İhyayı el-Kutub el-Arabiyye, 1373/1953,
- İbnHanbel,Ahmed,Müsned,5/411,Https://Webdosya.Diyanet.Gov.Tr/Hadis/Userfiles/Document/ 40hadistebirlikteyamaahlaki.Pdf, e.t. ( 08.02.2020).
- Abdulgani, Arif Ahmed, “Târihu Umerai’l-Medîneti’l-Münevvera” Dımaşk, Dar-ul Kenan, 1417/1996.
- Ali, Muhammed Kürd, el-İslamu ve el-Hadaratu el-Arabiyye, Birleşik Krallık, Hindavi C.I.C, 1438/2017.
- Belazuri, Ahmed b. Yahya, (1996) Ensabu’l-Eşraf, C. V, (Neş. Riyad Zirikli, Süheyl Zekkar), Beyrut, Dar’ul Fikr, 1416/1996,
- Cahiz, Ebu Osman Amr b. Bahr, el-Beyan ve et-Tebyin, (Neş. Muhammed Harun), Kahire, Mektebetu’l Hanci, 1418/1998.
- Cevad Ali, el-Mufassal Tarih-ul Arab Kable el-İslam, C. IV, Bağdat, 1413 /1993.
- Ebu Zehre, Muhammed, İmam-u Zeyd Hayatı ve Asrı, Kahire, Darü’l Fikri El-Arabi,İbn Abdirrabbih, Ahmed b. Muhammed, El-İkdül Ferid, C. III, (Neş. Abdulmecid Terhini), Beyrut, Daru’l Kitabu el-İlmiye, 1404/1983.
- ______,El-İkdül Ferid, C. VI, (Neş. Abdulmecid Terhini), Beyrut, Daru’l Kitabu el-İlmiye,İbn Hacer, Şehabettin Ebu’l Fadıl Ahmed b. Ali, Tehzibü-Tehzib, C. V, Kahire, Daru’l Kutub İslam, 1414/1993.
- İbn İshak, Muhammed b. İshak b. Yesar el-Muttalib El-Medeni, Es-Sîretü’n-Nebeviyye Li-İbn İshâk, (Neş. Ahmed Ferid el-Mezidi), Beyrut, Daru’l Kitabu’l İlmiye, 1424/2004.
- İbnü’l Cezvi, Ebu’l Ferac Abdurrahman b. Ali, El-Mevduat, C. II, (Neş. Abdurrahman Muhammed Osman), Medine, Mektebetu’l Selefi, 1386/1966.
- İbnü’l Esir, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn El-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed Eş-Şeybânî El-Cezerî, En-Nihâye Fî Ğarîbi’l Hadîs̱ Ve’l-Eser, C. V, (Neş. Mahmud Muhammed Et-Tanahi), Kahire, Mektebetu’l İslamiyye, 1383/1963.
- İbnü’l Esir, İzzeddin Ebu’l Hasan, El-Kamil Fi Et-Tarih, C. III, neş. Muhammed Ali Beydun Beyrut, Daru’l Kutubu el-İlmiye, 1407/1987.
- Kalaci, Muhammed Revvas, Mevsuatu Fıkhı Abdullah b. Mesud, Beyrut, Darun Nefais,Küleyni, Ebu Cafer Muhammed b. Yakub, El-Kafi, C. V, (Düz. Ali Ekber el-Gaffari), Tahran, Daru’l Kitabu’l İslami, 1367/1948.
- Suyuti, Celaleddin Abdurrahman, El-Laiye El-Masnuatu Fi el- Hadis El-Mevduat, C. I, Beyrut, Daru’l Marife, 1395/1975,
- Taberi, Ebu Cafer Muhammed, Tarihu Taberi, C. VI, (Düz. Muhammed Ebu’l Fadıl), Kahire, Daru’l Maarife, 1391/1971.
- Taberi, Muhammed b. Cerir, Camiu’l Beyan, C. XV, (Neş. Abdullah Abdussened Hasan Yemame), Kahire, Daru Hicr, 1422/2001, I- XXIV
- Zehebi, Abdullah Muhammed b. Ahmed Bin Osman, Mizanu’l İ’tidal, C. III, (Neş. Ali Muhammed el-Becavi), Beyrut, Daru’l Marife, 1430/2009.
- Zemahşeri, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer b. Muhammed El-Harizmi, Tefsiru’l Keşşaf, Beyrut, Daru’l Ma’rife, 1430/2009.
- Apak, Adem, “Şuubiyye”, TDVİA, İstanbul 2010, C. XXXIX, s. 244-46.
- Arsel, İlhan, Arap Milliyetçiliği ve Türkler, İstanbul, Kaynak Yayınları, 1999.
- Aycan, İrfan, “Emeviler Dönemi İç Siyasi Gelişmeler (41-132/661-750)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1999, C. XXXIX, S. I, s. 147-174.
- Aydınlı, Osman, “Mezheplerin Oluşum Sürecinde Mevalinin Rolü”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 2003, C. II, S. III, 1-26.
- Barthold, W. İslam Medeniyeti Tarihi, düz. M. Fuat Köprülü, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1984.
- Bayraktar, Hilmi, “Orta Doğu Topraklarında Osmanlı İdaresi Aleyhine Yapılan Yerli veYabancı Basın Yayın Faaliyetleri ce Devlet Adamlarının Tutumu”, 38. IcanasUluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara 2007, S. II, s. 679- Bozkurt, Nahide, “Halife Mansur”, TDVİA, XXVIII, s. 5-6.
- Cihan, Sadık, “Şuubiye Hareketi ve Uydurma Hadislerle Münasebeti”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum 1986, S. VI, s. 53-62.
- Demircan, Adnan, Arap-Mevali İlişkisi, İstanbul: Beyan Yayınları, II. Baskı, 2015.Erol, Bünyamin, “Zeyd b. Harise”, TDVİA, İstanbul 2013, C. XLIV s. 319-320.
- Hatalmış, Ali, “İslam’ın İlk Dönemlerinde İdari Hayatta Köle ve Mevali”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Adana 2013, C. XIII, S. II, s. 151-173.
- Lewis, Bernard, Tarihte Araplar, Çev. Hakkı D. Yıldız, İstanbul, Ağaç Kitapevi Yayınları, 2009.Öztürk, Mustafa, “Mevalinin Hadis Rivayetindeki Yeri”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2002.
- Öztürk, Yaşar Nuri, Arapçılığa Karşı Akılcılığın Öncüsü İmam Azam Ebu Hanife, İstanbul, Yeni Boyut Yayınları, XXII. Baskı, 2014.
- Uludağ, Süleyman, “Hasan-ı Basri”, TDVİA, İstanbul 1997, C. XVI, s. 291-93.
- Üçok, Bahriye, İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Ankara, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
- Vloten, Gerlof Van, Araştırmalar, Çev. Mehmet S. Hatiboğlu, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
- Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sukutu, Çev. Fikret Işıltan, Ankara, Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
- Yazıcı, Şehba, “Hz. Peygamber Döneminde Amillik”, İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi, İstanbul 2018, S. III, s. 50-118.
- Yiğit, İsmail “Mevali” TDVİA, Ankara 2004, C. XXIX, s. 424-26.
