Author :
Abstract
Her zaman yeni bir inanç sistemini / dini kabul etmek o toplumun kültürünü, yaşayışını ve dilini de etkilemiştir. Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han zamanında Türkler, topluluklar hâlinde İslamiyet’i kabul etmişlerdir. Bu durumun doğal bir sonucu olarak da Türkler, X. yüzyıldan itibaren bu yeni dinin kurallarını öğrenip kendi yaşantılarına uygulayabilmek için tercüme faaliyetlerine başvurmuşlardır. Bu tercüme faaliyetlerinde de dinî terimlere karşılık Türkçe mevcut terimlerin kullanımının yanı sıra çeşitli şekillerde kelime türetme yoluna da giderek yeni bir dinî terminoloji oluşturmuşlardır.
Bu çalışmada, Harezm Türkçesi metinlerinden olan Kısasüʼl-Enbiyâ, Nehcüʼl-Ferâdis, Harezm Türkçesi Satır Arası Kurʼan Tercümesi, Mu’înü'l-Mürîd, Mukaddimetüʼl-Edeb, Hüsrev ü Şirin, İbni Mühennâ Lûgati, Muhâbbet-nâme ve Altın Ordu Sahasına Ait Yarlık ve Bitikler’ de yer alan Türkçe dinî söz varlığı tespit edilip kavram alanı bakımından sınıflandırılmıştır. Harezm Türkçesi metinlerinde tespit edilen toplam Türkçe dinî terim sayısı 226’dır. Bu terimlerin 145’i tek kelimeden oluşmaktadır.
Harezm Türkçesi metinleri incelendiğinde Türkçe dinî terimlere karşılık bulunurken mevcut dilde var olan kelimeler tercih edilmiştir. Fakat mevcut dilde terimi karşılayacak kavram bulunmadığında -GAn partisibi ya da ismin yanına ilave edilen kıl- yardımcı fiili kullanılarak kelime türetme yoluna gidilmiştir. Bazen de Türkçe dinî bir terim için birden fazla sözcük kullanımı da dikkat çekmektedir. Sonuç olarak elde edilen verilerden hareketle Harezm Türkçesi metinlerinde kullanılan Türkçe dinî söz varlığı ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Keywords
Abstract
Accepting a new belief system/religion has always affected the culture, lifestyle and language of that society. During the reign of the Karakhanid ruler Satuk Buğra Khan, the Turks accepted Islam in groups. As a natural result of this situation, the Turks resorted to translation activities in order to learn the rules of this new religion and apply them to their own lives from the 10th century onwards. In these translation activities, in addition to using existing Turkish terms for religious terms, they also created a new religious terminology by deriving words in various ways.
In this study, Turkish religious vocabulary in Khwarezm Turkish texts such as Kısasü'l-Enbiyâ, Nehcü'l-Ferâdis, Khwarezm Turkish Interlinear Qur'an Translation, Mu’înü'l-Mürîd, Mukaddimetü'l-Edeb, Hüsrev ü Şirin, İbni Mühennâ Dictionary, Muhâbbet-nâme and Yarlık and Bitikler belonging to the Golden Horde Field were determined and classified in terms of conceptual field. The total number of Turkish religious terms determined in Khwarezm Turkish texts is 226. 145 of these terms consist of single words.
When the Khwarezm Turkish texts were examined, the words that existed in the current language were preferred when finding the equivalents for Turkish religious terms. However, when there was no concept in the current language that would correspond to the term, the word was derived by using the participle -GAn or the auxiliary verb kıl- added to the noun. Sometimes, the use of more than one word for a Turkish religious term is also noteworthy. As a result, based on the obtained data, Khwarezm
