Author :
Abstract
Bu çalışma, Osmanlı döneminden günümüze Türkiye’de gıda piyasasına yönelik kamu müdahalelerinin tarihsel gelişimini incelemekte ve devletin piyasa düzenlemelerindeki sürekliliğini yapısal bir perspektifle analiz etmektedir. Osmanlı iktisadi düşüncesinde önemli bir yer tutan narh sistemi, yalnızca fiyat belirleme uygulaması değil, aynı zamanda devletin iaşe politikasının merkezî bir aracı olarak arz güvenliğini, fiyat istikrarını ve toplumsal dengeyi sağlamayı amaçlayan bütüncül bir mekanizmadır. Narhın belirlenmesinde üretici-tüketici dengesi, adalet, meşruiyet ve toplumsal ihtiyaçların karşılanması gibi ilkeler temel alınmış; bu sürecin sahadaki uygulayıcıları ihtisap teşkilatı, loncalar ve kadılık kurumu olmuştur. Bu çerçevede çalışma, narhın teorik ve kurumsal temellerini tarihsel bağlam içinde ele almakta, özellikle İstanbul ve taşra şehirlerinden arşiv belgeleri ışığında fiyat tespit süreçlerini, esnafın piyasadaki rolünü ve devlet müdahalelerinin pratik karşılıklarını incelemektedir. Osmanlı sonrasında narh sistemi kurum olarak ortadan kalkmış olsa da, devletin gıda piyasasına yönelik müdahalesi farklı biçimlerde devam etmiştir. Cumhuriyet’in ilk döneminde savaş ve kriz koşullarının etkisiyle fiyat ve arz kontrolü yeniden önem kazanmış, Millî Korunma Kanunu ile üretim ve tedarik süreçlerine doğrudan müdahale mekanizmaları geliştirilmiştir. 1980 sonrası piyasa ekonomisine geçişle birlikte devletin rolü düzenleyici niteliğe bürünmüş; Rekabetin Korunması Hakkında Kanun ve piyasa gözetimi uygulamaları aracılığıyla gıda piyasasında rekabetin korunması, tekelleşmenin önlenmesi ve tüketici refahının gözetilmesi temel hedefler hâline gelmiştir. Günümüzde ise gıda piyasası denetimi, stratejik ürünlerde arz güvenliği, fiyat hareketlerinin izlenmesi ve tüketici korunması gibi çok boyutlu politikalarla sürdürülmektedir. Bu çalışma, narh sistemi başta olmak üzere Osmanlı’nın gıda piyasasını düzenleyen mekanizmalarını tarihsel süreklilik içinde ele alarak Cumhuriyet dönemi uygulamalarıyla karşılaştırmakta; böylece devlet müdahalesinin dönüşen fakat devamlılık gösteren yapısını ortaya koymaktadır. Arşiv belgelerinden elde edilen somut uygulama örnekleri ile literatürün analitik değerlendirmesi bir araya getirilerek, gıda ekonomisinin düzenlenmesine yönelik müdahalelerin tarihsel bağlam içindeki anlamı açıklanmaktadır. Çalışma, normatif bir tartışma yerine tarihsel ve yapısal bir analiz sunarak hem Osmanlı iktisat tarihi hem de modern piyasa düzenlemeleri literatürüne katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
Keywords
Abstract
This study examines the historical evolution of state intervention in the food market in Turkey from the Ottoman era to the present, analyzing the continuity of regulatory practices through a structural and long-term perspective. The Ottoman narh system, which occupied a central place in Ottoman economic thought, functioned not merely as a price-setting mechanism but as a comprehensive instrument of the state’s provisioning policy aimed at ensuring supply security, price stability, and social balance. The principles of producer–consumer equilibrium, justice, legitimacy, and the satisfaction of societal needs shaped the determination of narh, while its practical implementation was carried out by the ihtisab administration, guilds, and the judiciary (kadı) institution. Accordingly, this study explores the theoretical and institutional foundations of narh within its historical context and analyzes price-setting processes, the role of guilds, and the practical reflections of state intervention through archival documents from Istanbul and various provincial towns.Although the narh system as an institution disappeared after the Ottoman period, state intervention in the food market continued in different forms. During the early Republican era, shaped by war conditions and economic crises, price and supply control once again gained prominence, and the National Protection Law introduced direct mechanisms for regulating production and distribution. With the shift toward a market-oriented economy after 1980, the state’s role transformed into a more regulatory one, and policies such as the Law on the Protection of Competition and modern market surveillance practices were designed to protect competition, prevent monopolistic behavior, and safeguard consumer welfare. Today, food market regulation continues through multidimensional tools such as price monitoring, consumer protection, and ensuring supply security in strategic products.By examining the Ottoman mechanisms regulating the food economy—particularly the narh system—in relation to modern regulatory practices of the Republican period, this study highlights the evolving yet continuous nature of state intervention. Through a combined analysis of archival sources and the existing literature, it elucidates the historical meaning and transformation of regulatory practices in the food economy. Rather than offering a normative discussion, the study provides a structural and historically grounded analysis, contributing to both Ottoman economic history and contemporary market regulation literature
