Author :
Abstract
Öz: Ms. 7–9. yüzyıllar arasında İdil bölgesine yerleşen Bulgarlar, ticaret yollarının kontrolü ve bölgedeki etno-politik yapısı sayesinde siyasi bir güç olmayı başarabilmişlerdir. 10. Yüzyılın başlarında, Abbasiler ile siyasi olarak müttefik olmaya başlamış ve İslamiyet’i kabul etmişlerdir. Moğol istilasına kadar bağımsız bir devlet yapısını sürdüren Bulgarlar, bu süreçte kendilerine özgü bir yazı dili geliştirmiştir. Dilleri fonetik ve morfolojik yönlerden ortak Türkçeden oldukça farklı bir yapıda olan İdil Bulgarları, Türkçenin iki ana kolundan birinde yer alan tarihî bir Türk lehçesidir. Çağdaş devamı, çok yayılım göstermeyen Çuvaş Türkçesi olan bu dilin günümüze ulaşan belgeleri, çoğu 13–14. yüzyıllara tarihlenen İdil Bulgar mezar taşlarıdır. İlk olarak 18. yüzyılda I. Petro’nun emriyle kayıt altına alınan bu kitabeler, 19. ve 20. yüzyıllarda Rus ve Tatar araştırmacılarının yoğun ilgisini çekmiştir. Klaproth, Berezin, İlminskiy, Mercani, Aşmarin, Bulatov ve Malov gibi araştırmacılar yazıtları tanıtmış ve yayımlamıştır. 20. yüzyılın ortalarından itibaren daha sistematik çalışmalar yapılmış; Yusupov, Hakimzyanov, Tekin ve Erdal gibi bilim insanları yazıtların dil özelliklerini kapsamlı biçimde incelemişlerdir. Bu çalışma, İdil Bulgarlarının kısa tarihini ve özellikle İdil Bulgar mezar taşları üzerinde yapılan araştırmaları ele almaktadır. Giriş bölümünde, genel bilgiler verilmiş, birinci bölümde İdil Bulgarlarının kısa tarihi, ikinci bölümdeyse İdil Bulgar Türkçesi ile yazılan mezar taşları ilgili çalışmalar ele alınmıştır.
Keywords
Abstract
Abstract: Between the 7th and 9th centuries, the Bulgars settled in the Volga region (Idil) and, through their control of major trade routes and the region’s ethno-political structure, succeeded in becoming a significant political power. At the beginning of the 10th century, they entered into a political alliance with the Abbasids and adopted Islam. Maintaining an independent state structure until the Mongol invasion, the Volga Bulgars developed their own written language during this period. The language of the Volga Bulgars, which differs markedly from Common Turkic in both phonetic and morphological features, constitutes one of the two main branches of Turkic. Its modern descendant is Chuvash, a language with limited geographic distribution. The surviving written evidence of this language consists largely of the Volga Bulgar tombstone inscriptions, most of which date to the 13th–14th centuries. First recorded in the 18th century by order of Peter I, these inscriptions drew considerable attention from Russian and Tatar scholars in the 19th and 20th centuries. Researchers such as Klaproth, Berezin, Ilminskiy, Mercani, Ashmarin, Bulatov, and Malov introduced and published the inscriptions. From the mid-20th century onward, more systematic studies were carried out; scholars including Yusupov, Hakimzyanov, Tekin, and Erdal examined the linguistic features of the inscriptions in detail. This study presents a concise history of the Volga Bulgars and focuses particularly on research concerning the Volga Bulgar tombstone inscriptions. The introduction provides general background information, the first chapter outlines the brief history of the Volga Bulgars, and the second chapter discusses studies related to the tombstones written in Volga Bulgar Turkic.
