13 NUMARALI MÜHİMME ZEYLİNE GÖRE GENCE, REVAN, İSFAHAN, ERDEBİL VE TİFLİS’TE EŞKIYALIK FAALİYETLERİ (1727-1730)
Author :
Abstract
Kafkasya ve İran coğrafyasının stratejik konumu, dini ve etnik yapısının çeşitli olması buranın ilgi odağı olmasını sağlamış, bölgede siyasi boşluğun olmasına sebep olmuştur. Nitekim bölgesel güç olan Safevi Devleti’nin giderek zayıflaması hâkimiyet alanını genişletmek isteyen Osmanlı Devleti ve Rusya’yı harekete geçirmiştir. Devletlerin kıskacında kalan coğrafyadaki otorite boşluğu aşiret ve başıbozuk kişilerin kolayca eşkıyalık etmesine sebep olmuştur. Celali isyanları gibi büyük çapta olmayıp daha çok mahalli tarzda olan bu eşkıyalar bölgenin dağlık yapısından faydalanarak uzun süre eşkıyalık etmiştir. Devlet bir yandan bölgedeki asayişi sağlamak için bu eşkıya gruplarını bastırırken, diğer yandan merkezde patlak veren Patrona Halil isyanı ve Anadolu’da cereyan eden bir dizi isyanla uğraşmak zorunda kalmıştır. Bu yüzden Osmanlı Devleti’nde hemen her dönem ortaya çıkan eşkıyalar devlete ciddi zararlar vermiştir. Haliyle bu durum sosyal gerginliğe sebep olmuş, devletin bölgedeki hâkimiyetini olumsuz etkilemiştir. Sosyal ve iktisadi alanındaki olumsuz gelişmelerde eşkıyalığın payı, ancak olaylar incelendiğinde fark edilebilir. Bu doğrultuda birinci el kaynak niteliği taşıyan mühimme hükümleri ölçüsünde eşkıya olayları, asayiş sorunları, idarecilerin mücadelesi ve devletin almış olduğu tedbirler ortaya konmaya çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
The strategic location, various religious and ethnic structure of the Caucasus and Iranian geography have made it the center of interest and made the region fragile in the political authority gap. As a matter of fact, the gradual weakening of the Safavid mobilized the Ottoman Empire and Russia, who wanted to expand their area of domination. This situation caused the lands to change hands constantly, and the authority gap in the geography that remained under the clamps of the states was a great opportunity for tribal and stray people. Bandits, which are not in a large scale like Celali revolts, but mostly in the local style, were able to bandit for a long time by taking advantage of the mountainous structure of the region. While the State was suppressing these bandit groups to ensure the security in the region, the State also struggled with Patrona Halil Rebellion that broke out in the center and a series of revolts in Anatolia. Therefore, bandits that appeared in the Ottoman Empire almost every period caused serious damage to the state. As a result, this situation caused social tension and negatively affected the active domination of the state in the region. The share of banditry of negative developments in the social and economic fields can only be noticed when the events are examined. In this regard, it was tried to reveal banditry, security problems, the struggle of the administrators and the measures taken by the state within the scope of the ammunition provisions, which are primary sources.
Keywords
- Raşid Mehmed Efendi, Çelebizade İsmail Asım Efendi (2013), Tarih-i Raşid ve Zeyli, (Hzl. Abdulkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer), C.III, İstanbul: Klasik Yayınları.
- Akdağ, Mustafa (2009), Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celali İsyanları”, İstanbul: YKY Yayınları.
- Akgündüz, Ahmet (1991), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, C.III-VI, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay., 1. bs.
- Alkan, Mustafa (2012), Osmanlı Teşkilat Tarihi El Kitabı, (Ed. Tufan Akgündüz) Osmanlı Devleti’nde Merkezi Teşkilat, Ankara: Grafiker Yayınları, 1. bs.
- Aydın, Mustafa (2008), “Revan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.XXXV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 26-29. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (1994), Divan-ı Hümayun sicilleri dizisi: II, 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-1566), Ankara.
- Bardakoğlu, Ali (1995), “Eşkıya”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. XI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 463-466.
- Barkey, Karen (1999), Eşkıyalar ve Devlet-Osmanlı Tarzı Devlet Merkezîleşmesi, (Çev. Zeynep Altok), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Bilgili, Ali Sinan (2011), İran, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’da Osmanlı Vakıfları (XVI-XVIII. Yüzyıllar), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
- Çakmak, Mehmet Ali (1996), Hanlıklar Devrinde Azerbaycan-Türkiye Münasebetleri ( 1723- 1829), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
- Çaycıoğlu, Serdar Oğuzhan (2014), Osmanlı Devleti’nin Lezgilerle ilişkileri (1700-1732), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayınlanmamış
- Çeliker, Filiz (1997), Tarih-i Mahsus Fi Beyan-ı Ahval-i Rus, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
- Devellioğlu, Ferit (2013), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitapevi
- Duman, Süleyman (2011), Celali İsyanları Örneğinde Canbuladoğlu Ali Paşa İsyanı, Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans
- Ertaş, Mehmet Yaşar (2017), “Osmanlıdan Günümüze Eşkıyalık ve Terör”, (Ed. Osman Köse) 18. ve 19. Yüzyılda Osmanlı Taşrasında Yasadışılık: Yerel İdarecilerle Eşkıya İlişkileri, Samsun: Kültür Yayınları, 179-191.
- Emecen, Feridun (2005), “Osmanlı Divan’ın Ana Defter Serileri, Ahkâm- Miri, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme, Ahkâm-ı Şikâyet”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 107139.
- Genç, Serdar ( 2012), Osmanlı-Safevi Savaşlarında Sefer Organizasyonu Lojistik 1722-1725, Doktora Tezi).
- Halaçoğlu, Yusuf (2014), XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara: TTK Yayınları.
- İlgürel, Mücteba (1995), “Eşkıyalık”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.XI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 466-469.
- İnalcık, Halil (2003), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), İstanbul: Kronik
- İşbilir, Ömer (2016), “Kalebend”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.ek-2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5-7.
- Kartalcı Polat, Nur (2018), Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Kafkaslar, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
- Kütükoğlu, Mübahat S. (1994), “Mühimme Defteri”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.XXXI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 520-523.
- Mumcu, Ahmet (1994), “Divan-ı Hümayun”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.IX, İstanbul: Türkiye
- Memmedov, Hüsamettin (2002), “Beylikten Hanlığa: Gence/Karabağ”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 57-63.
- Memmedova, İrade (2015), “18.-19. Yüzyılın Başlarında Azerbaycan’ın Nüfus Yapısı”, Yeni Türkiye Dergisi, 129-157.
- Mustafazade, T.Tofiq ( 2004), “18. yy’ da Osmanlı-Azerbaycan İlişkilerinin Başlıca Merhaleleri” , Karadeniz Araştırmaları Dergisi, I/ 21-36. Ortaylı, İlber (1979), Türk İdare Tarihi, Ankara: TODAİE yayınları.
- Özgüdenli, Osman G.( 2003), “Batı İran ve Azerbaycan Tarihi Hakkında Osmanlı Tahrir Kayıtları: Coğrafi ve İdari Taksimat” Tarih Araştırmaları Dergisi, XXII/34, 83-107.
- Özcan, Selim (2017), “Osmanlıdan Günümüze Eşkıyalık ve Terör”, (Ed. Osman Köse) XVIII. Yüzyılda Canik (Samsun ) Sancağında Eşkıyalık Hareketleri, Samsun: Kültür Yayınları, 19-121.
- Şafak, Ali (1991), “Bağy”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.IV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 451-452.
- Temelkuran, Tevfik (1975), “Divan-ı Hümayun Mühimme Kalemi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası,130175.
- Udeh, Abdulkadir ( 1976), İslâm Ceza Hukuku ve Beşeri Hukuk (Çev. Akif Nuri), İstanbul: İhya Yayınları. Uzunçarşılı İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Valiyev, Elvin (2014), XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Güney Kafkasya Osmanlı, Safevi ve Rusya Kıskacında, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Örnek Hüküm Transkripsiyonu Hüküm: 120 Tiflis muhâfızı vezîr İshak Paşa’ya hüküm ki: Şahsunlu eşkıyâsı sû-i kasd ve cemiyyet-i azîme ile Erdebil tarafına gelüb ve mukaddemâ
