Author :
Abstract
Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Aksaray özellikle II. Kılıçarslan (1155-1192) döneminde en önemli gelişmelerinden birini belki de birincisini göstermiştir. II. Kılıçarslan askeri garnizon olarak dizayn ettiği bu şehri askerlerin bozulmaması için Salihler şehri olarak düzenlemiştir. Burada salih insan ve askerlerin yetişmesi için gerekli bütün kurumların ilk nüvelerini oluşturmuştur. II. Kılıçarslan’ın oğlu I. Gıyaseddin Keyhüsrev ile torunları Alâeddin Keykubad ve İzzeddin Keykavus dönemlerinde de bu imar faaliyetleri hızla devam etmiştir. Yapılan bu imar faaliyetlerinin en önemli boyutlarından birisini âlimlerin yetiştirildiği medreseler teşkil etmiştir. Devletin ihtiyaç duyduğu iyi insanın yetiştirilmesi için olmazsa olmazlardan birisinin medreseler olduğu açıktır. Anadolu Selçukluları döneminde Aksaray’da on civarında medrese kurulduğunu biliyoruz.1200-1250 yılları arasında Aksaray’da kurulan medreselerde Danişmendoğulları imzası açık biçimde görülmektedir. Anadolu’nun fethi sürecinde gerçekleşenler Anadolu Selçukluları ile Danişmendoğulları arasında adı konmamış bir işbirliğine işaret etmektedir. Burada iki aile arasında ilk dönmelerde kurulan hısımlık bağının önemli bir etken olduğu düşünülebilir. Anadolu Selçuklularının atası Kutalmış 1050’li yıllarda Danişmend Gazi’nin kızkardeşi ile evlenmiştir. Danişmendliler ve Anadolu Selçukluları arasındaki evlilikler sonraki süreçte de devam etmiştir. I. Mesud, Emirgazi’nin kızı ile evlenirken II. Kılçarslan ve I. İzzeddin Keykavus gibi hükümdarlarla bu evlilikler devam etmiştir. Böylece Anadolu’nun vatanlaşmasında önemli rolleri olan bu iki aile birbirinin akrabası ve kuzenleri olmuştur. Danişmendoğulları Anadolu’da ilk medreseleri kuran Türk-İslam beyliğidir. Anadolu’daki ilk medreseler olarak kabul edilen medreseler Danişmendli Yağıbasan tarafından 1150’li yıllar civarında Tokat ve Niksar’da kurulmuştur. Bundan yaklaşık 50 yıl sonra Yağıbasan’ın oğulları ve torunları Aksaray’daki Muzafferiyye, Bedriyye ve Beramuniyye medreselerini kurmuşlardır.
Keywords
Abstract
During the Anatolian Seljuks period, Aksaray showed one its most important developments, perhaps the first, especially during II. Kılıçarslan’s reign (1155-1192). II. Kılıçarslan designed this city as a military garrison as ‘Salihler’ (true believers) city in order to prevent the soldiers from spoiling. Here, he formed the foundations of all institutions necessary for the training of righteous people and soldiers. These reconstruction activities continued rapidly during the reign of II Kılıçarslan's son I. Gıyaseddin Keyhüsrev and their grandchildren, Alaeddin Keykubad and Izzeddin Keykavus. One of the most important dimensions of these development activities was the madrasas where scholars were trained. It is clear that one of the indispensable institutions for raising the good people needed by the state is madrasas. We know that around 10 madrasas were established in Aksaray during the Anatolian Seljuk period.The effects of Danishmends are clearly visible in madrasas established in Aksaray between 1200-1250. What happened during the conquest of Anatolia marks an unnamed cooperation between the Anatolian Seljuks and the Danishmends. Here, it can be thought that the marriages between the two families in early periods is an important factor. Kutalmış, the ancestor of the Anatolian Seljuks, married the sister of Danişmend Gazi in the 1050s. Marriages between Danishmends and Anatolian Seljuks continued in the following period. As I. Mesud married Emirgazi's daughter, these marriages continued with rulers like II. Kılçarslan and I. Izzeddin Keykavus. Thus, these two families, which had important roles in Turkification of Anatolia, became relatives and cousins. Danishmends is the first Turkish-Islamic principality that established madrasas in Anatolia. The madrasas accepted as the first madrasas in Anatolia were founded by Danişmend Yağıbasan in Tokat and Niksar around the 1150's. Nearly 50 years later, the sons and grandchildren of Yağıbasan founded the Muzafferiyye, Bedriyye and Beramuniyye madrasas in Aksaray.
Keywords
- Aksarayî, Kerimüddin Mahmud, Müsameretü’l-Ahbar, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara, 2000.
- Ata, Ramazan, Selçukludan Osmanlıya Aksaray Okulu 1142-1566, Konya, 2016.
- Hacıgökmen, Mehmet Ali, “Selçuklu-Danişmendli İlişkileri Çerçevesinde Kadınhanı’na Adını Veren Raziye Devlet Sultan”, Vakıflar Dergisi, 44, Aralık, Ankara, 2015.
- İbn Bibi, El-Evamirü’l-Alaiyye fi’l-Umuri’l-Alaiyye, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara, 2014.
- İbnü’l-Esir, El-Kamil fi’t-Tarih, Ter. Abdülkadir Özaydın vd., C. 8, İstanbul, 2016.
- Konyalı, İ. Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri ile Niğde-Aksaray Tarihi, İstanbul, 1974.
- Özdemir Kerim, “Erken Dönem Anadolu Eserlerinden Aksaray Beramunî Medresesi”, IV. Uluslararası Aksaray Sempozyumu, 24-26 Ekim 2019.
- Solmaz, Sefer, “Danişmendli Ailesi ile Selçuklu Hanedanı Arasındaki Akrabalık İlişkileri”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, (11-13 Ekim 2000, Konya), II, Konya, 2001.
- Topal, Nevzat, Anadolu Selçukluları Devrinde Aksaray Şehri, Ankara, 2009.
- Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul, 1971.
- Turan, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul, 1980.
- Turan, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, Ankara, 2014.
- Uzluk, Feridun Nafiz, Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakıfları Fihristi, Ankara, 1958.
- Yörük, Doğan, XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı, Konya, 2015.
