Author :
Abstract
Dağlık Karabağ bölgesi, Azerbaycan için önemli merkezlerden biridir. Bir dönem Ermenistan egemenliği altında da kalan bölge, 2020 yılı Ermenistan-Azerbaycan savaşı sonrasında Ermenistan’ın bölgeden çekilmesiyle tekrar önemli Türk yurtlarından biri olarak varlığını devam ettirmektedir. Dil ve yapı olarak Azerbaycan Türkçesi içerisinde değerlendirilen Karabağ bölgesinin ağzı, Türkiye Türkçesi ağızları ile ortaklıklar taşımaktadır. Özellikle benzerleşen çok sayıda söz varlığı unsuru vardır. Diğer önemli bir tarafı da Eski-Orta Türkçe döneminde kullanılan birçok söz varlığı unsuru, hâlâ bölge ağızlarında yaşamaya devam etmektedir. Bu yönüyle bölge, eskicil dil unsurlarını yaşatan bölgelerden biridir. Çalışmamızda Azerbaycan Türkçesi ağızları açısından da büyük öneme sahip olan Karabağ ağızlarında varlığını sürdüren bitki adlandırmaları üzerinde durulmuş, bu adlandırmaların tarihi ve çağdaş Türk lehçelerindeki durumlarına bakılmış, Türkiye Türkçesi ağızlarında var olup olmadıklarına değinildikten sonra ilgili adlandırmaların Türkçe kökenli olup olmadıkları hakkında da bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Doğal olarak birçoğunun etimolojik geçmişi hakkında bilgiler yeterli düzeyde olmadığı için sözcüklerin hangi dile ait olabileceği yönünde eldeki mevcut verilerden hareketle değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır. Elde edilen veriler, tematik olarak bölümlere ayrıldıktan sonra nicel olarak da sonuç bölümünde verilmiştir. Ayrıca ilgili sözcüklerle ilgili anlamın pekişmesi için kaynak kişilerden alınan örnek cümleler sözcüğün altına eklenmiştir.
Keywords
Abstract
Nagorno-Karabakh region is one of the important centers for Azerbaijan. The region, which was also under Armenian rule for a while, continues to exist as one of the important Turkish homelands after the withdrawal of Armenia from the region after the 2020 Armenia-Azerbaijan war. The dialect of the Karabakh region, which is evaluated in Azerbaijan Turkish in terms of language and structure, has commonalities with the dialects of Turkey Turkish. There are many vocabulary elements that are particularly similar. Another important aspect is that many vocabulary elements used in the Old-Middle Turkish period still continue to live in the dialects of the region. In this respect, the region is one of the regions that keep ancient language elements alive. In our study, the plant namings that continue to exist in Karabakh dialects, which are of great importance in terms of Azerbaijani Turkish dialects, are emphasized, the status of these namings in historical and contemporary Turkish dialects is examined, after mentioning whether they exist in Turkey Turkish dialects, information about whether the related nomenclatures are of Turkish origin or not has been tried to be given. Naturally, since the information about the etymological background of many of them is not sufficient, it has been tried to make evaluations about which language the words may belong to, based on the available data. The data obtained were divided into sections thematically and then quantitatively given in the conclusion section. In addition, sample sentences taken from the source persons were added under the word in order to reinforce the meaning of the related words.
Keywords
- ADL: Türk Dil Kurumu (2010). Azerbaycan Dialektoloji Lüğeti, (Cilt: 1). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Allahverdiyev, T. (2010). Azerbaycan ve Ermenistan Arasındaki Karabağ Sorunu, (Yayım- lanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Cafer Çiftçi), Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Altaylı, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, (Cilt: 1). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınla- rı.
- Altaylı, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, (Cilt: 2). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınla-
- Aslanlı, A. (2002). Türk Dünyasının Kanayan Yarası: Karabağ. Türkler Ansiklopedisi, (C. IXX). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Attar, A.(2003). Karabağ Sorunu ve Çözüm Arayışları. Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Genelkurmay ATASE Başkanlığı, (22-24 Ekim 2003), İstanbul. http://politika.dumlupinar.edu.tr/attar/3.doc (Erişim Tarihi: 17.05.2022).
- Bulduk, T. B. (2018). Kelime Başında Y Foneminin Düşmesi: Kâbus-nâme ve Türkiye Türk- çesi Ağızları Örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0(30), 944-991.
- Bulut, S. (2018). Eski Uygur Türkçesinde Türkçe Bitki Adlandırmaları -1: Yiyecek-İçecek Olarak Kullanılan Bitkiler. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6(12), 562-588.
- Çetin, H. A. (2021). Karabağ Ağzı Özelliklerinin Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Atlası’nda Görünümü. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 0(52), 133-168.
- DLT: Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Kaşgârlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Gi- riş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Doğan, A. ve Tuzlacı, E. (2015). Tunceli’nin Bazı Yöresel Bitki Adları. Avrasya Terim Dergisi, 3(2), 23-33.
- DS/I: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, (1. Cilt). Anka- ra: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- DS/II: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, (2. Cilt). Anka-
- DS/IV: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, (4. Cilt). An-
- DS/V: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, (5. Cilt). Anka-
- DS/VI: Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, (6. Cilt). An-
- Gargın, S. ve İşçi, B. (2011). “Göller Bölgesinde Yetiştirilen Bazı Yöresel Üzüm Çeşitlerinin Özellikleri.” I. Ulusal Sarıgöl İlçesi ve Değerlendirme Sempozyumu Bildirileri (1719 Şubat 2011, Sarıgöl-Manisa). https://arastirma.tarimorman.gov.tr/marem/Belgeler/Makaleler/2011/G%C3%B 6ller%20B%C3%B6lgesinde%20Yeti%C5%9Ftirilen%20Baz%C4%B1%20Y%C3 %B6resel%20%C3%9Cz%C3%BCm%20%C3%87e%C5%9Fitlerinin%20%C3%9 6zellikleri.pdf (Erişim Tarihi: 13.05.2022).
- Geybullayev, G. (1990). Karabağ Etnik ve Siyasi Tarihine Dair. Bakü: ELM Neşriyat.
- Gökçe, C. (1979). Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siyaseti. İstanbul: Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
- Gülseren, C. (2001). Halk Dilinde Uşak’ta Bitki Adları ve Sağlık Deyişleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 107-117.
- Güzel, F. (2017). Türkçenin Az Bilinen Bir Eki: +lAŋ. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştır- maları Enstitüsü Dergisi, 0(61), 191-202.
- İşyar, Ö. G. (2004). Sovyet-Rus Dış Politikaları ve Karabağ Sorunu. İstanbul: Alfa Yayınları.
- Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayın- ları.
- Karakurt, D. (2017). Aktarma Sözlüğü. E kitap. https://docplayer.biz.tr/69377975- Aktarma-sozlugu-deniz-karakurt-turk-dillerinden-anadolu-turkcesi-ne-ekitap.html (Erişim Tarihi: 15.05.2022).
- Karaman, E. (2011). Karabağ Ağızları I. İstanbul: Kesit Yayınları.
- KASV: Atakishiyeva, S. (2019). Karabağ Ağzı Söz Varlığı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Levent Doğan), Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kopeček, V. (2010). Russian Geopolitical Perceptions and Imaginations of the South Cauca- sus. Beyond Globalisation: Exploring the Limits of Globalisation in the Regional Context, 99-105.
- Nişanyan, S. (2020). Nişanyan Sözlük, Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. İstanbul: Liberus Ya- yınları.
- Öztürk, O. M. (2007). Geçmişten Günümüze Türk Devletleri. İstanbul: Nokta Kitap.
- Piriyev, V. (2012). Karabağ Azerbaycan’ın Ayrılmaz Parçasıdır. İRS Miras, 0(1), 12-17.
- Sakaoğlu, S. (2001). Türk Ad Bilimi I Giriş. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Seyhan Alışık, G. (2002). Azerbaycan Türkçesi. Türkler Ansiklopedisi, (C. IXX). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
- Şirəliyev, M. (2008). Azerbaycan Diyalektologiyasının Esasları. Bakü: Şerq-Qerb.
- Taşkıran, C. (1995). Geçmişten Günümüze Karabağ Meselesi. Ankara: Genelkurmay Basım Evi.
- Tekin, F. ve Cantürk, S. (2017). Giresun İli Merkez Yer Adları Üzerine Bir İnceleme. Jass Studies Dergisi, 0(60-Autumn II), 97-120.
- Telli, B. (2015). Kenzü’s-Sıhhatü’l-Ebdâniyye Eser-i Mürşid-i Osmâniyye’de Bitki Adları. Kesit Akademi Dergisi, 1(1), 96-116.
- Tuzlacı, E. (2011). Türkiye Bitkileri Sözlüğü, (Genişletilmiş 2. Baskı). İstanbul: Alfa Yayınla-
- Türk Dil Kurumu (2003). Azerbaycan Dialektoloji Lüğeti, (Cilt: 2). Ankara: Türk Dil Kuru- mu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (2009). Tarama Sözlüğü, (Cilt: 1). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (2009). Tarama Sözlüğü, (Cilt: 2). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Yazıcı, N. (2011). Tarihte Türkler ve Türk Devletleri. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
- Yiğit, S. ve Gülbiten, G. (2017). Rusya’nın Güney Kafkas Dış Politikası: Dağlık Karabağ ve Hazar Denizi. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 5(2), 1-30.
