PEŞTUCADA TÜRKÇE/MOĞOLCA KELIMELER VE TÜRKÇE DİL UNSURLARI

Author :  

Year-Number: 2020-25
Yayımlanma Tarihi: 2020-06-03 10:39:25.0
Language : Turkish
Konu :
Number of pages: 98-135
Mendeley EndNote Alıntı Yap

Abstract

Günümüz Afganistan toprakları verimli Hindistan ovalarıyla Orta Asya step ve çöllerini birbirinden ayıran bir ara tampon bölge gibidir. Tarihte kimi zaman Orta Asya/İrandan Hindistan’a geçenlerin ilk idari noktası olmuş kimi zaman da Hindistandaki topraklarını genişletmek isteyen devletlerin idaresine girmiştir. Tarihte, Orta Asyadan Hindistan’a geçen Türklerin de Afgan platoları -geçiş yolları üzerinde bulunması bakımından- ilk durak yerleri olmuştur. Türkçe ve Türkler için edebî, siyasî, kültürel ve sosyal tarih açısından belki Hindistan kadar önemli bir coğrafyadır. Bilinen tarih itibariyle 2500 yıla yakın bir etkileşim söz konusudur. Hindistan yarıkıtasının Kuzey, Batı ve Orta kısımları yüzlerce yıl çeşitli Türk devletlerinin idaresinde kalırken Afganistan da bu idarenin çoğu zaman bir parçası olmuştur. Kuşan devletiyle başlayıp 1725 yılında yerli Afgan şahının idaresine geçene kadar Afganistan’da aralıklarla neredeyse 1700-1800 yıl boyunca Türk idaresi vakidir. 45-60 milyon civarında konuşuru bulunan Peştuca, Türk Dili ve Türk tarihi açısından önemli lisanlardan biridir. Türklerin idaresi sırasında “üst dil” olan Türkçe mahallî Farsça ve Peştucayı ciddî şekilde tesiri altında bırakmıştır. Çalışmada kısaca Afganistan tarihi ve Türklerle ilişkili tarihi ele alınmıştır. Afgan dilinde yazılan hem ilk temel sözlükler hem de son dönemde yazılan sözlüklerden olmak üzere altı farklı Peştuca sözlük taranmıştır. Bu sözlüklerde geçen Türkçeden Afgan diline ödünçlenen kelime, ek ve yeniden üretilen hibrit kelimeler listelenmiştir. Çalışmamızda yeni üretimlerle birlikte 333 kelime ve dil unsuru tespit edilmiştir. Bilebildiğimiz kadarıyla Peştucadaki Türkçe kelimelere dair ilk ve tek çalışma dolaylı olarak Doerfer’in “Yeni Farsçadaki Türkçe ve Moğolca Kelimeler” adlı çalışmasıdır. Çalışmamız, Doerfer’in dolaylı çalışması bir tarafa bırakılırsa, ihmal edilen bu konuda ilk müstakil çalışmadır. Türkçe kelime ve unsurlara ilaveten 32 Moğolca kelime de listede yer bulmaktadır. Son olarak listenin sonuna Türkçeyle Batı dillerinden geçen örnek dört kelime eklenmiştir. Tespit edilen kelimeler tematik, morfolojik ve fonetik tasnife tabi tutulmuştur.

Keywords

Abstract

Today's Afghanistan is like an intermediate buffer zone separating the fertile Indian plains between the steppes and deserts of Central Asia. In history, sometimes it was the first administrative point of those who crossed from Central Asia / Iran to India and at the same time it was under the rule of the states that wanted to expand their territory in India. In history, the Turks who had crossed from Central Asia to India were also the first stoppages in terms of the presence of the Afghan plateaus on the transit routes. In terms of literary, political, cultural and social history, it is perhaps as important as India for Turkish language and Turks. There is an interaction of about 2500 years as of known date. While the North, West and Middle parts of India have remained under the rule of various Turkish states for hundreds of years, Afghanistan has often been part of this administration. Until 1725, the period of 1700-1800 Turkish administration was held in Afghanistan until the beginning of the reign of the Kushan state and passed on to the administration of the local Afghan king in 1725. Pashto, which is spoken by about 45-60 million, is one of the most important languages in terms of Turkish Language and Turkish history. The Turkish language, which was the “super stratum” during the administration of the Turks, has severely influenced the Persian and Pashto languages in Afghanistan. Briefly, the history of Afghanistan and history related to Turks are discussed. Six different Pashto dictionaries were scanned, both in the first basic dictionaries written in the Afghani language and dictionaries written recently. In these dictionaries, the words borrowed from Turkish into the Afghan language, additional and reproduced hybrid words are listed. In our study, 333 words and language elements were identified with new productions. To the best of our knowledge, the first and only study of Turkish words in Pashto is indirectly Doerfer's “Turkish and Mongolian Words in New Persian”. As far as we know that this work is the only work on this subject if the indirect work of Doerfer is left aside. In addition to Turkish words and elements, 32 Mongolian words are included in the list. Finally, four sample words from Western languages through Turkish were added to end of list. The determined words have been classified thematically, phonologically and phonetically.

Keywords


  • Ashraf, A. B. & Soydan, C. (2012). Urdu-Türkçe Sözlük. İstanbul: TDK Yayınları.

  • Bayur, Y. H. (1987). Hindistan Tarihi. 3 Cilt. (2.Baskı) Ankara: TTK Basımevi.

  • Çağbayır, Y. (2007). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük I-V. İstanbul: Ötüken Yayınları.

  • Chand, Gh. (2007). English-Pashto Pashto-English Dictionary (Revised Updated & expanded). New Edition. London, Engand: Simon Wallenberg.

  • Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London, England: Oxford University Press.

  • Commission, (1358h). Pakhto-Inglisi Qamoos. Kabul, Afghanistan: Afghanistan Di Uloomo Akademi. (Taranan Nüsha: Peshawar: Aryana Book Sellers, 1979.)

  • Doerfer, W. (1965–1975). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen. Bd. I-IV, Wiesbaden, Deutschland: Franz Steiner Verlag.

  • Eren. H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Şahsî Yayın.

  • Komisyon (1981). Uzbek Tilining Izaxli Lugati I-II. Moskva, Russija: Akademiya Nauk Uzbekskoi SSP, Moskva Izdateljtsvo Russkiy Yazik.

  • Karaağaç, G. (2004). Türkçenin dünya dillerine etkisi. Ankara: Akçağ Yayınları.

  • Kaşgarî, M. (2005). Divan-i Lugatit Türk. (Haz. Serap Tugba Yurteser). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.

  • Komisyon. (1987). Efganistan. (4. Cilt, s. 144-146). İslam Ansiklopedisi. İstanbul: MEGSB Yayınları, Devlet Kitapları.

  • Sabah Gazetesi (1992). Peştu dili. S, Kılıçoğlu; N, Araz; H. Devrim. (Ed.). Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi. (c. 16, s. 25). İstanbul.

  • TDK Yayınları (1993). Derleme Sözlüğü. 1-12. Cilt. (2.Baskı). Ankara: TDK Yayınları.

  • TDK Yayınları (1995). Tarama Sözlüğü. 1.Cilt. (3. Baskı) Ankara:

  • TDK Yayınları (1996). Tarama Sözlüğü. 2-8. Cilt. (2. Baskı). Ankara: TDK Yayınları.

  • TDK Yayınları (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.

  • Özcan, A. (1995). Eşik Ağası. Komisyon. (Ed.). TDV İslam Ansiklopedisi. (c. 11, s. 462-463). İstanbul: TDV Yayınları.

  • Pashtoon, A. P. (2009). Pashto-English Dictionary. Hyattsville, USA: Dunwoody Press.

  • Qoraboyev, S. (2015). Peştu Edebiyatinda Kıssa Türünün Oluşumuna Genel Bir Bakış, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 54, 23-28.

  • Tuğlacı, P. (1983). Okyanus Ansiklopedik Sözlük I-X. (Altıncı Baskı). İstanbul: Cem Yayınevi.

  • Wardak, A. (2013). Pashto–English Dictionary. Gießen, Deutschland: VVB LAUFERSWEILER Distributors.

  • Yücel, D. (2013). Pakistan’daki Urduca Ve Dört Ana Mahalli Dilin Tarihleri, Kullanım Sahaları Ile Cümle Yapıları Ve Fiil Çekimlerinin Türkçeyle Mukayesesi Ve Türkçe Kelimelerinin Taranması, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), National University of Modern Languages, Turkish Department, İslamabad.

  • en.wikipedia.org/wiki/Pashto (07.02.2019)

  • www.omniglot.com/writing/pashto.htm (21.03.2019)

  • www.zazai.ca/wp-content/uploads/2016/12/pashto-dictionaries.pdf (22.03.2019)

                                                                                                                                                                                                        
  • Article Statistics