Author :
Abstract
Zeydiyye ile Mu‘tezile iki farklı düşünce ekolü olmalarına rağmen çağdaş çalışmalarda onların etkileşim içinde oldukları genel kabul görmüş bir tezdir. Bazı yazarlar her iki mezhep arasındaki etkileşimi mezheplerin nispet edildikleri imamlardan itibaren başlatırlar. İddia sahipleri bu tezlerini Vâsıl b. Atâ’nın Zeyd b. Ali’nin imâmet iddiasına destek vermesine dayandırmışlardır. Her iki kurucu imamın bazı görüşleri Zeydiyye ve Mu‘tezile arasındaki yakınlaşmalara ve uyuşmalara şahitlik edebilir. Bu çalışma, bu iki liderin kendi özgün kimliklerini inşa ederken ittifak halinde hareket edip etmediklerinin araştırılmasını konu edinmektedir. Çalışmamızda adı geçen her iki şahsın ilişkileri, görüşlerini ve düşünce dünyalarını oluşturan dinî-siyasî ideolojileri kapsamlı olarak incelenmeye çalışılacaktır. Böylece Zeydiyye-Mu‘tezile arasındaki bağlantı daha sağlıklı bir şekilde anlaşılması sağlanmış olacaktır.
Keywords
Abstract
Although Zaydiyya and Mu‘tazila are two different schools of thought, it is a generally accepted thesis that they interact in contemporary studies. Some writers start the interaction between the two sects from the imams to which the sects are attributed. The claimants based their theses on Wāṣil b. ‘Aṭā’s support for Zayd b. ‘Alı̄’s claim to imamate. Some of the views of both founding imams can testify to the convergence and convergence between Zaydiyya and Mu‘tazila. This study focuses on investigating whether these two leaders acted in alliance while constructing their own unique identities. In our study, the relations, views and religious-political ideologies of the two people mentioned above will be examined in detail. Thus, the connection between Zaydiyya and Mu‘tazila will be understood in a healthier way.
Keywords
- Ammâra, Muhammed. Tayârâtü’l-fikri’l-İslâmî. Kâhire: Dârü’ş-Şurûk, 2. Basım, 1418/1997.
- Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Farḳ beyne’l-fıraḳ. nşr. Muhammed Muhyîddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1416/1995.
- Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed. Kitâbu’l-Milel ve’n-niḥal. nşr. Albert Nasrî Nâdir. Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1986.
- Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed. Kitâbu Uṣûli’d-dîn. nşr. Komisyon. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1968.
- Dersî, İbrahim b. Yahyâ el-Hamza. Mecmûu‘ kütüb ve resâili’l-imâmi’l-a‘ẓam emîri’l- mü’minîn Zeyd b. ‘Ali. Sa‘da-Yemen: Merkezü Ehli’l-Beyt li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1422/2001.
- Ebû Zehra, Muhammed. el-İmâm Zeyd: Ḥayâtuhu ve ‘aṣruhu-ârâuhu ve fıḳhuhu. Kâhire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1425/2005.
- Eş‘arî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmail b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. Kitâbü Maḳālâti’l-İslâmiyyîn ve iḫtilâfi’l-muṣallîn. nşr. Helmut Ritter. Beyrut: Matbaatü’l-Mütavassıt, 4. Basım, 1426/2005.
- İbn Abbâd, Sâhib. ez-Zeydiyye. nşr. Nâcî Hasan. Beyrut: Dârü’l-Arabiyye li’l-Mevsûât, 1986.
- İbn Asâkir, Ali b. el-Hasan b. Hibetullah. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. nşr. Ömer b. Gurâme el- Amrî. 80 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr li’t-Tabâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1418/1997.
- İbn Fadlullâh el-Ömerî, Şahâbüddîn Ahmed b. Yahyâ. Mesâliku’l-emṣâr fî memâliki’l-emṣâr. nşr. Kâmil Süleyman el-Cubûrî. 27 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
- İbn Hallikân, Ebû’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnāi’z-zamân. nşr. İhsân Abbâs. 9 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, 1398/1978.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Hazm, el-Faṣl fî’l-milel ve’l-ehvā ve’n-niḥal. nşr. Muhammed İbrahim Nasr - Abdurrahman Umeyra. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 2. Basım, 1416/1996.
- İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Ebî’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerîm b. Abdilvâhid eş-Şeybânî. el-Kâmil fî’t-târîḫ. nşr. Ebû’l-Fidâ Abdullah elKâdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
- İbnü’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. Kitâbu Ṭabaḳāti’l-Mu‘tezile. nşr. Susanna Diwald Wilzer. Beyrut: Dâru’l-Muntazar, 3. Basım, 1409/1988.
- İbnü’n-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk. Kitâbü’l-Fihrist li’n-Nedîm. nşr. Rızâ Teceddüd İbn Ali b. Zeynelâbidîn el-Hâirî elMâzenderânî. Tahran: b.y. 1391/1971.
- İbnü’l-Vezîr, Muhammed b. İbrahim el-Yemenî. el-‘Avâṣım ve’l-ḳavâṣım fî’z-ẕebbi ‘an sünneti Ebî’l-Ḳāsım. nşr. Şuayb el-Arnaût. 9 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1412/1992.
- İskâfî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Abdullah. el-Mi‘yâr ve’l-muvâzene fî feżâili’l-imâm emîri’l- mü’minîn ‘Ali b. Ebî Ṭâlib ve beyâni efḍaliyyetihi ‘ala cemîi’l-âlemîn ba‘de’l-enbiyā ve’l-murselîn. nşr. Muhammed Bâkır el-Mahmûdî. Beyrut: y.y, 1402/1981.
- Kâ‘bî, Ebû’l-Kâsım Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd el-Belhî. “Bâbu Zikri’l-Mu‘tezile”. Kitâbu Faḍli’l-i‘tizâl ve ṭabaḳāti’l-Mu‘tezile. nşr. Fuad Seyyid. 63-119. Tunus: edDâru’t-Tûnusiyye li’n-Neşr, 1406/1986.
- Kādî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen İmâdüddîn Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muġnî fî ebvâbi’t- tevḥîd ve’l-‘adl. nşr. Mahmûd Muhammed Kâsım. 20 Cilt. Kâhire: ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1380/1965.
- Kütübî, Muhammed b. Şâkir. Fevâtü’l-vefeyât ve’z-ẕeylü ‘aleyhâ. nşr. İhsân Abbâs. 5 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, 1973.
- Malatî, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Abdurrahman. et-Tenbîh ve’r-red ‘alâ ehli’l- ehvā ve’l-bida‘. nşr. Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî. Kâhire: elMektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2007.
- Nâşî el-Ekber, Ebû’l-Abbâs Abdullah b. Muhammed b. Abdillah el-Enbârî, Mesâilü’l-imâme ve muḳteṭafât mine’l-kitâbi’l-evsaṭ fî’l-maḳālât. nşr. Joseph Van Ess. Beyrut: elMa‘hedü’l-Almânî li’l-Ebhâsi’ş-Şarkiyye, 1391/1971.
- Kemâl Mustafa. Beyrut: Dâru Âzâl li’t-Tibâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘ – San‘ā: el- Mektebetü’l-Yemeniyye, 2. Basım, 1985.
- Neşvânü’l-Himyerî, Ebû Saîd b. Saîd b. Sa‘d b. Ebî Himyer b. Ubeydullah. Şerḥu risâleti “el- Ḥûrü’l-‘în ve tenbîhü’s-sâmiîn”. nşr. Kemâl Mustafa. Kâhire: Mektebetü’l-Hâncî, 1948.
- Safedî, Ebû’s-Safâ Salahdüddîn Halîl b. Aybeg. Kitâbu’l-Vâfî bi’l-vefayât. nşr. Ahmed el- Arnâvût-Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
- Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. nşr. Ahmed Fehmî Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1413/1992.
- Şeyh Müfîd, Ebû Abdullah Müfîd Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân b. el-Muallim. Evâilü’l-maḳālât fî’l-meẕâhibi’l-muḫtârât. nşr. Fazlullah ez-Zencânî. Beyrut: Dârü’lKitâbi’l-İslâmî, 1403/1983.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Rüstem. Târîḫü’r-rüsul ve’l-mülûk. nşr. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim. 13 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 2. Basım, 1389/1969.
- Ümit, Mehmet. “Zeydiyye Mezhebi, İmamet Anlayışı ve Sahâbe Hakkındaki Görüşleri”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi ½ (Güz 2015), 93-118.
- Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu‘tezile Etkileşimi Zeyd b. Ali’den Kâsım er-Ressî’nin Ölümüne Kadar. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
