Author:
Abstract
Türk xalqlarında qurd, ilan, qartal, geyik, göyərçin, inək və s. heyvanlar zaman-zaman ayrı-ayrı tayfaların totemi(onqonu) olmuş və həmin heyvanlar müqəddəsləşdirilmişdir. Digər miflərlə əlaqədar formalaşan toponimlərdə olduğu kimi, zoomorfik(totemik) miflərlə bağlı əmələ gələn antrotoponimlərdə də yaranma mexanizmi eynidir.Belə ki, həmin miflərlə əlaqədar formalaşan toponimlər də ilk əvvəl mifoloji obraz-totem adı, toponim, etnonim və toponim istiqamətində inkişaf xətti keçmişdir. Ağac kultu bütün türk xalqlarının hamısında mövcud olmuş universal bir obrazdır.Qədim türklərdə ağac ana totem, totemlərin anası, bəzən isə insanların qəbilələrin xalqların ulu babalarının anası kimi qələmə verilir.Əski hunlarda gözəl qayınağacı vətəni qoruyan zoomorfik onqon olmuşdur. Azərbaycan ərazisində qeydə alınan mifoloji toponimləri araşdırdıqca məlum olur ki, həmin adların arealı kifayət qədər genişdir. Digər miflərlə əlaqədar formalaşan toponimlərdə olduğu kimi, zoomorfik(totemik) miflərlə bağlı əmələ gələn antrotoponimlərdə də yaranma mexanizmi eynidir.Belə ki, həmin miflərlə əlaqədar formalaşan toponimlər də ilk əvvəl mifoloji obraz-totem adı, toponim, etnonim və toponim istiqamətində inkişaf xətti keçmişdir.Burada ilk olaraq qurd totemi ilə bağlı yaranmış olan toponimlərimizə nəzər salmağı vacib hesab edirik.Çünki qurd türk mifologiyasında ən mühüm totemlərdən biri, bəlkə də birincisidir.“Ərgənəkon” dastanında göstərilir ki, türklərin ulu babaları dişi qurdla oğlan uşağından törəmişdir.“Törəniş” dastanında isə qurd ata kimi təsvir olunur. Quş onqonları ilə bağlı mifoloji toponimlər də olduqca çoxluq təşkil edir.Quş onqonlarının müasir dövrdəki izlərinin araşdırılması xalqın qədim tarixinin, inam və məişətinin öyrənilməsi üçün mühüm mənbələrdən biri kimi maraqlıdır.
Keywords
Abstract
Turkic peoples have wolves, snakes, eagles, deer, pigeons, cows, etc. animals have been the totem (ongon) of individual tribes from time to time and those animals have been sanctified. As with the toponyms formed in connection with other myths, the mechanism of formation of anthropotoponyms formed in connection with zoomorphic (totemic) myths is the same. Thus, the toponyms formed in connection with those myths first passed the line of development in the direction of mythological image-totem name, toponym, ethnonym and toponym. The tree cult is a universal image that existed in all Turkic peoples. In the ancient Turks, the tree is described as a mother totem, the mother of totems, and sometimes as the mother of the great-grandfathers of people, tribes, and nations. In the old Huns, a beautiful tree-in-law was a zoomorphic ongon that protected the homeland. When examining the mythological toponyms recorded in the territory of Azerbaijan, it becomes clear that the area of those names is quite wide. As with the toponyms formed in connection with other myths, the mechanism of creation of anthropotoponyms formed in connection with zoomorphic (totemic) myths is the same. Thus, the toponyms formed in connection with those myths first passed the line of development in the direction of mythological image-totem name, toponym, ethnonym and toponym. Here First of all, we consider it important to take a look at our toponyms that were created in connection with the wolf totem. Because the wolf is one of the most important totems in Turkish mythology, perhaps the first. described as a father. There are quite a lot of mythological toponyms related to bird ongons. Researching the traces of bird ongons in modern times is interesting as one of the important sources for the study of the ancient history, belief and lifestyle of the people.